Tình huống truyện độc đáo trong tác phẩm chính là sự kiện: Tràng một thanh niên nghèo xóm ngự cư đang có nguy cơ ế vợ (tạo hóa đẽo gọt xơ sài) bỗng dưng nhặt được vợ trong nạn đói năm 1945. Câu chuyện xảy ra rất giản dị nhanh chóng bất gờ đó là trong một lần đẩy xe thóc liên đoàn lên tỉnh Tràng quen một người pn đang chịu cảnh đói rồi qua mấy câu hò “tầm phơ tầm phào” với bữa ăn bốn bát bánh đúc người phụ nữ ấy đã đi theo không Tràng về làm vợ. Truyện anh chàng nghèo xóm ngự cư đã gây rất nhiều ngạc nhiên cho tất cả mọi người những người dân trong xóm ngụ cư, mẹ Tràng và ngay cả chính bản thân Tràng.
Có thể coi đây là một tình huống bất ngờ, lạ lùng, độc đáo: trong cuộc sống người ta có thể nhặt được nhiều thứ khác nhau nhưng không ai “nhặt vợ’ bởi truyện nên vợ nên chồng là truyện trọng đại trong cuộc đời con người nhất là trong xã hội xưa. Đặt trong qn của xã hội cũ thì phải qua nhiều thủ tục nghi lễ cưới hỏi đàng hoàng thì mới nên vợ nên chồng còn ở đây vợ chồng Tràng về với nhau một cách quá dễ dàng không giống một ai. Càng lạ hơn nữa người nhặt được vợ lại là Tràng – một người nông dân nghèo xóm ngụ cư xấu xí ngờ nghệch, đang có nguy cơ “ế vợ” lại nhặt được vợ một cách quá dễ dàng qua mấy câu nói đùa và bốn bát bánh đúc khiến cho chính bản thân Tràng bất ngờ .
Đặt trong bối cảnh lúc bấy giờ thì việc dám nhặt một người vợ lại càng lạ lùng hơn: nhặt được vợ giữa những ngày tối sầm vì đói khát cái đói lúc bấy giờ đã hiện hình thành cái chết thành sự hủy diệt hiện ra bằng hình dáng, âm thanh, mùi vị. Thậm chí cái xóm ngụ cư giống như một bãi tha ma trong hoàn cảnh ấy những người như Tràng nuôi thân còn chưa xong lại còn dám “đèo bòng” rước một người phụ nữ về làm vợ là phải chi sẻ một cơ hội sống. Vợ trong hoàn cảnh lúc bấy giờ quả thực tt một món nợ.
Sự việc Tràng lấy vợ diễn ra quá nhanh và rất độc đáo cho nên đã gây ngạc nhiên cho nhiều người: người dân xóm ngụ cư nhìn thấy vợ chồng Tràng với con mắt tò mò, họ dự đoán: ai như vợ anh Tràng trông nàng ta thèn thẹn hay đáo để…Mẹ Tràng thì bất ngờ và xúc động trong đầu bà xuất hiện một loạt các câu hỏi, bà nhìn mà không dám tin, nghe mà không dám nghĩ đó là sự thật. Bà ngỡ ngàng tốc hp quá lớn của con trai. Người vợ nhặt trở thàn phúc của nhà Tràng. Điều này còn bất ngờ với chính bản thân Tràng khi đi cùng vợ về xóm ngụ cư rất nhiều lần Tràng đã nhìn người đàn bà theo không về làm vợ về đến tận sáng hôm sau Tràng vẫn không dám tin đó là sự thật.
Tình huống truyện rất éo le, cảm động.
Truyện Tràng có vợ có gia đình trước hết là một câu chuyện tràn ngập niềm vui nhưng hạnh phúc vừa sinh sôi thì nó đã bị bóp nghẹn bởi cái đói cái chết. Đêm tân hôn của vợ chồng Tràng văng vẳng tiếng hờ khóc của những gia đình có người chết đói rồi mùi đốt đống rấm, mùi gây của xác chết. Tràng vừa sướng, hạnh phúc lại vừa thấy chờn chợn. Bà Tứ vừa vui với hạnh phúc của con thì lại đầy tâm trạng tủi hờn lo lắng. Đây là một tình huống không biết nên vui hay buồn và cũng đầy lo lắng
“Vợ nhặt” còn là một tình huống lạ lùng éo le nhưng hợp lý. Đây là câu chuyện xảy ra trong những ngày đói vì đói mà người ta phải dạt vào với nhau. Vì thế Tràng mới nhặt được vợ một cách dễ dàng. Đây là một trong muôn vàn những điều xảy ra trong nạn đói năm 1945 mà nhân vật KL đã tinh tế chắt lọc đưa vào tác phẩm của mình một cách chân thực sống động.
Đối với việc thế hiện chủ đề của câu chuyện: tình huống truyện đã làm nổi bật bức tranh hiện thực về nạn đói năm 1945 trong nạn đói đó thân phận, số phận, giá trị của con người trở nên hết sức rẽ rúng giống như cái rơm cọng cỏ bị người ta lẳng ra ngoài lề đường mà người khác có thể nhận được một cách dễ dàng. Đồng thời thể hiện cũng chứa chan tinh thần nhân đạo nó khiến cho tác phẩm trở thành một bài ca ca ngợi tình yêu thương giữa con người với con người: Trước cái chết người ta lại nghĩ nhiều đến sự sống đến hạnh phúc chính tình yêu thương đã gắn bó và đưa con người vượt lên trên cảnh ngộ của mình. Cái đói làm cho con người ta không được sống bình thường nhưng chính tình yêu thương đùm bọc lẫn nhau và nhiều khao khát sống, khao khát hạnh phúc lại khiến người ta sống xứng đáng là “con người”.